طالبان پس از مرگ ملاعمر

اعلام خبر مرگ ملاعمر رهبر سابق گروه طالبان، آن‌هم پس از دو سال تحلیل‌های بسیاری در میان ناظران را به همراه داشته است. علت تأخیر دوساله در اعلام خبر درگذشت وی، وضعیت کنونی این گروه و نیروهای هوادار آن خصوصاً در برابر ظهور خلافت داعش و نیز احتمال وقوع جنگ‌های نیابتی در منطقه، همه و همه محمل‌های بروز تحلیل‌های گوناگون این رویداد سیاسی است.

نخستین مسئله‌ای که پس از مرگ ملاعمر، گروه طالبان با آن مواجه خواهد بود، مسئله انشقاق درونی است. مایکل کوگلمن، پژوهشگر اندیشکده ویلسون، مستقر در واشنگتن دراین‌باره می‌گوید: «این بزرگ‌ترین آزمون پیش روی طالبان افغانستان است. ملاعمر یا ایده ملاعمر برای این سازمان به‌شدت وحدت‌بخش بود.» بسیاری معتقدند اکنون با مرگ او رقابت‌های شدید و به‌احتمال‌زیاد بحران جانشینی در این گروه رخ خواهد داد. ملاعمر از سوی طرفدارانش به‌عنوان خلیفه و امیر قلمداد می‌شد و نه‌تنها رهبر این گروه نظامی که رهبر معنوی آن‌ها نیز به شمار می‌آمد.

با ظهور داعش و ادعای خلافت از سوی ابوبکر البغدادی، این پرسش مهم به وجود آمد که تکلیف دیگر نیروهای تکفیری درگیر در عرصه منطقه چه خواهد بود و آیا آن‌ها منقاد خلیفه خودخوانده مستقر در موصل عراق خواهند شد. خصوصاً آنکه ملاعمر بیش از یک دهه قبل در کابل با اعلام «امارت اسلامی افغانستان» داعیه خلافت را در سر داشت و اکنون می‌توان گفت سه جریان عمده قدرت در شبه‌نظامیان سلفی تکفیری بروز کرده است:

1- گروه طالبان افغانستان

2- سازمان القاعده با همه انشقاقات درونی آن

3- دولت موسوم به داعش با عنوان خلافت اسلامی در عراق و شام

اکنون رقابت عمده میان سه گروه فوق بوده و جریان داعش تاکنون توانسته بیشترین جذب نیرو را به سمت خود نماید؛ بنابراین یکی از مهم‌ترین چالش‌های طالبان در چندسال اخیر قدرت‌یابی داعش بود که اکنون به‌نظر می‌رسد با اعلام مرگ ملاعمر، این چالش دوچندان خواهد شد.

کوگلمن در این رابطه می‌گوید که مرگ ملاعمر دستاورد بزرگی برای شاخه محلی داعش در افغانستان خواهد بود، گروهی که پنتاگون در ماه ژوئن گزارش داد در فاز اولیه تشکیل قرار دارد. کوگلمن معتقد است: «بسیاری از شبه‌نظامیان طالبان که از سکوت طولانی‌مدت رهبرشان ناراضی بودند هم‌اکنون دلیل مستحکمی برای جدا شدن از تشکیلات خودشان و اعلام وفاداری به داعش دارند. مرگ ملاعمر عاملی بسیار مهم در زمینه سربازگیری برای داعش خواهد بود و می‌تواند به قدرت‌گیری این گروه در این منطقه کمک زیادی کند.»

به اعتقاد رحیم‌الله یوسف‌زی، کارشناس پاکستانی مسائل افغانستان در این رابطه می‌گوید: «جنبش طالبان با سخت‌ترین لحظه حیاتش روبه‌رو شده است.» وی برای مثال به اخیر عبدالرئوف خادم، عضو سابق طالبان که پرچم سیاه داعش را در هلمند برافراشت، اشاره می‌کند. تصور می‌شود که وی که نفر شماره دو داعش در این کشور است، در اوایل امسال توسط هواپیماهای بدون سرنشین آمریکایی کشته شده باشد.

علی محمدعلی، کارشناس سیاسی و امنیتی که مستقر در کابل است در رابطه با مرگ ملاعمر می‌گوید: «به‌طورقطع، مرگ ملاعمر پایان یک دوره در تاریخ طالبان و افغانستان خواهد بود. مرگ وی تأثیر زیادی بر شورشیان نخواهد گذاشت، اما از لحاظ سیاسی طالبان معلول خواهد شد. برای آن‌ها بسیار سخت خواهد بود تا بتوانند رهبری را پیدا کنند که همانند ملاعمر باشد.»