ادامه راه ناتمام سراج

چهل روز از درگذشت مرحوم دکتر رضا سراج، سخنگو و معاون سابق دبیرخانه شعام گذشت. او که در این چندماه اخیر با بیماری سختی دسته و پنجه نرم می‌کرد، در طول دو دهه اخیر بخش مهمی از تمرکز و توجه خود را در حوزه مطالعاتی و مدیریتی، معطوف به حوزه جنگ نرم و به‌ویژه مواجهه با جنگ شناختی دشمن کرده بود. مطالعه آثار قلمی و پژوهشی به‌جای‌مانده از او، به‌خوبی تسلط و اشراف او را به این حوزه روشن می‌کند. آخرین مسئولیت وی نیز در واقع فرصتی برای تعریف و هدایت اقدامی ملی در جنگ ترکیبی بود که متأسفانه به دلیل رحلت نابهنگام وی ناتمام ماند. اما مسئله مهم و راهبردی مقابله با جنگ شناختی و امنیت روانی جامعه هنوز بر زمین مانده است. 

جنگ با فراموشی

از همان روز‌های نخست بعد از طوفان الاقصی که صهیونیست‌ها دیوانه‌وار و عصبی با حمایت مستقیم امریکا و اروپا به غزه یورش بردند تا به خیال خود پرونده حماس و مقاومت را برای همیشه ببندند، زمزمه این سؤال مطرح شد که با توجه به خوی توحش و کشتار رژیم صهیونی، این عملیات به مصلحت بود و در واقع به پیامد‌های بعدی‌اش می‌ارزید؟ این سؤال همچنان مطرح بود و میزان مطرح‌شدنش رابطه مستقیمی با شتاب ماشین کشتار صهیونیست‌ها داشت و اکنون نیز بعد از یک‌سالگی طوفان، کشیده شدن شعله‌های جنگ به لبنان و شهادت سنوار باز هم مطرح می‌شود. 

توصیه‌های رسانه‌ای به رئیس‌جمهور

مسئولان معمولاً در روز خبرنگار به مدیران و اصحاب رسانه تبریک و خداقوت می‌گویند و جبران این تبریکات، پیشنهاد‌ها و توصیه‌هایی است که اهالی رسانه می‌توانند به مسئولان ارائه دهند. ازآنجاکه دفتر رئیس‌جمهور محترم بنده را به همراه جمعی از اهالی رسانه به نشستی دعوت کردند که به دلیل کسالت نتوانستم دعوت‌شان را اجابت کنم، ضمن تشکر از دعوت‌شان، نکاتی را که می‌خواستم مطرح کنم در این نوشتار کوتاه به ایشان و سایر دولتمردان جدید تقدیم می‌دارم:

مصداق بارز مرنج و مرنجان

در این چند روز که از شهادت رئیس‌جمهورمان می‌گذرد بسیار از ویژگی‌های اخلاقی او گفته شد و البته هرقدر هم گفته شود باز حق مطلب ادا نمی‌شود. شاید بتوان در یک کلام این‌ها را در دو گزاره خلاصه کرد که شهید آیت‌الله رئیسی مصداق بارزش بود؛ «مرنج و مرنجان». این دو توصیه که از دیرباز مورد تأکید استادان اخلاق بوده، در سلوک افراد وارسته و خودساخته نمایان می‌شود، اما وجود چنین خصائلی در یک سیاستمدار عالی‌رتبه مستقر در قدرت حقیقتاً بسان «دُر نایاب» است. 

«جوان» روزنامه‌ای برای انقلاب اسلامی

«جـوان» را مـی‌تـوان روزنامه «انقلاب اسلامی» دانست، روزنامه‌ای که در بیست‌سالگی انقلاب‌اسلامی- درست در زمانی که جنگ نرم تجدیدنظرطلبان و انقلابیون پشیمان علیه آرمان‌های انقلاب شدت گرفته بود- متولد شد و در طول ربع قرن از عمر خویش تلاش کرده تنها به «انقلاب اسلامی» متعهد باشد. 

چه کمکی از ما برمی‌آید؟

در طول بیش از یک ماهی که از تجاوز رژیم صهیونیستی به غزه می‌گذرد، انتشار اخبار و تصاویر جنایات رژیم خصوصاً علیه کودکان و غیرنظامیان عواطف بسیاری را جریحه‌دار کرده و کم نیستند افرادی که می‌پرسند در این شرایط خاص «چه کمکی از ما به مردم مظلوم غزه برمی‌آید؟» روشن است که برای عموم مردم حتی گزینه امدادگری به مردم فلسطین ممکن نیست و با توجه به محاصره شدید و غیرانسانی غزه کمک مالی هم به‌سختی ممکن است به تأمین مایحتاج ضروری اهالی غزه بینجامد، بنابراین عملاً گزینه‌های نظامی، لجستیکی و حتی مالی موضوع این یادداشت نیستند و تمرکز بر کمک فرهنگی و اجتماعی است که از عهده بسیاری برمی‌آید.

پله دوم رسانه‌ها در روایت فلسطین

گاه در فضای مجازی این شبهه مطرح می‌شود که چرا حماس و مقاومت دست به حمله به سرزمین‌های اشغالی زدند که حال دست جنایتکار صهیونیست‌ها چنین وحشیانه جان کودکان و زنان را بگیرد و چنین صحنه‌های دهشتناکی را در غزه به پیش چشم ما بیاورد.

آینده جنگ جمعیتی در سرزمین فلسطین

میزان شگفتی و اعجاب عملیات طوفان الاقصی در بامداد ۱۵ مهر تا حدی بود که با وجود گذشت دو هفته، هنوز صهیونیست‌ها در تحیر و دستپاچگی مانده‌اند و این را به خوبی می‌توان از نوع عمل آن‌ها فهمید. اما سؤال مهمی که وجود دارد آن است که در ادامه چه روی خواهد داد و آیا صهیونیست‌ها موفق خواهند شد ورق جنگ مغلوبه را برگردانند.

دو روی سکه تحریم‌های رسانه‌ای

برای ما ایرانیان تحریم دیگر چیز تازه و ناشناخته‌ای نیست و عادت کرده‌ایم که دشمنان این مردم عصبانیت خود را از به سرانجام نرسیدن نیاتشان با تحریم نشان دهند. تحریم‌ها در طول این سال‌ها عمدتاً ماهیت اقتصادی داشته‌اند که در واقع می‌توان آن‌ها را عقوبت اقتصادی تسلیم نشدن دولت و ملت ایران در برابر سیاست‌های غرب دانست، اما در سال‌های اخیر سنخ جدیدی از تحریم‌ها هم مشاهده می‌شود که ماهیتی کاملاً متفاوت دارد. از جمله این تحریم‌های گونه جدید می‌توان به تحریم‌های رسانه‌های ایرانی و گاه برخی فعالان ایرانی رسانه اشاره کرد.

چاره نارسایی اطلاع‌سانی

در میان توصیه‌ها و تذکرات رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اخیر هیئت دولت، شاید برجسته‌ترین بخش مربوط به نارسایی زبان دولت و نیز ضعف کار اطلاع‌رسانی در آن است. این دغدغه معظم‌له را البته باید در راستای تذکرات مکرر ایشان در موضوع فعالیت رسانه‌ای و «جهاد تبیین» به ارکان مختلف نظام نیز دانست. به‌طور مشخص در دیدار امسال با مسئولان قوه قضائیه از «تصویر رسانه‌ای قوه قضائیه» گلایه و در دیدار رمضانیه با کارگزاران نظام بر موضوع رسانه تأکید کردند. روشن است که مشکل ضعف در اطلاع‌رسانی جدی است و دستاورد‌ها به اطلاع مردم نمی‌رسد. اما ریشه در کجاست و چاره چیست؟

شرافت قلم و رسانه را پاس دارید

اگر پزشکی در حفظ جان مریض کوتاهی کرد، او را تقدیس نمی‌کنند. اگر معماری در ساخت یک بنا دقت لازم را به کار نبست و آن بنا بر سر ساکنانش فرو ریخت، از او تجلیل نمی‌کنند. اگر معلمی بدآموزی داشت یا شاگردانش را تنبیه بدنی کرد، او را چهره ماندگار آموزش‌وپرورش نمی‌دانند. مدیر را -اگر اختلاس‌گر باشد- خدمتگزار نمی‌خوانند و نهایتاً اگر یک افسر نظامی به کشورش خیانت کرد او را قهرمان تلقی نمی‌کنند. از این نمونه‌ها در همه مشاغل و حرفه‌ها هست و هیچ‌گاه یک انسان خطاکار یا در مظان خطای بزرگ را به‌عنوان نماد یک صنف یا قشر نباید معرفی کرد.

مخاطب‌شناسی در تبلیغ

در نظریات ارتباطی، آن که مخاطب و گیرنده پیام نامیده می‌شود، همواره مورد توجه نظریه‌پردازان و صاحب‌نظران بوده است. اگر روزی او در رسانه‌های سنتی صرفاً دریافت‌کننده پیام بود، اکنون نگاه تعاملی، او را محور می‌داند و بخشی از فرایند ارتباطی تعریف می‌کند. با این همه، خداوند متعال از ابتدای خلقت انسان در مدار ارتباطی خود با بشر – رسالت- این نگاه مخاطب‌محور را داشته است. در آیه شریفه «وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ لِیبَینَ لَهُمْ» تأکید شده که خداوند پیامبر هر قومی را به زبان همان قوم ارسال کرده تا برایشان «تبیین» کند و بسیاری از مفسران معتقدند که مراد از «لسان قوم» اینجا فقط منظور تعریف سنتی زبان (سامانه واژگانی خاص) نیست و بلکه کل فراگرد ارتباطی و مؤلفه‌های آن را در بر می‌گیرد. در واقع خداوند تصریح دارد که پیامبر متناسب با فهم شما سخن می‌گوید.

غربگراتر از غرب

داستان شورش چندساعته «واگنر» در روسیه و نوع واکنش رسانه‌ها و حساب‌های کاربری فارسی‌زبان به آن باز هم یک داستان قدیمی، و، اما تلخ، را به ذهن‌ها متبادر کرد؛ غربگرایی افراطی برخی فارسی‌زبانان!
غربگرایی در دنیا چیز عجیب و جدیدی نیست، اما گاه مشاهده می‌شود در برخی کشور‌های غیرغربی سنخی از نوع افراطی آن مشاهده می‌شود که در خود غرب هم مشابه آن یافت نمی‌شود. اینجاست که عبارت «کاتولیک‌تر از پاپ» در خصوص برخی سخنوران، اهل رسانه و به‌اصطلاح روشنفکران وطنی معنا می‌یابد، با این تفاوت که واتیکانشان، واشنگتن و لندن و پاریس است و هرچه که در کره خاکی به دور مدار غرب می‌چرخد!

ضماد ذهن‌های زخمی

اکنون که شعله‌های خیابانی آشوب تا حد زیادی فروکاهیده است و تلاش دشمن برای بی‌ثباتی ایران در این مقطع ناکام مانده، در دستور کار قرار دادن چند اقدام ضروری است که فوری‌ترین آن‌ها گفت‌وگوی خواص مطلع و دلسوز با عموم مردم است. واضح است که از یک‌سو سوءمدیریت‌ها و سوءتدبیر‌ها در یک دهه گذشته به سفره و معیشت مردم تا حد زیادی آسیب رسانده و از سوی دیگر افکار عمومی جامعه در برابر هجوم تمام‌عیار شبکه‌های ماهواره‌ای لندنی و ربات‌های مجازی بی‌دفاع بوده و همین دو عامل نارضایتی‌ها و شبهات را به صورت توأمان تشدید کرده است.

شاخصه‌های رسانه حسینی

از روزی که حضرت سیدالشهدا (ع) به همراه خاندانش از مدینه خارج شد تا روز عاشورا و حتی بعد از آن زمانی که اهل بیتش و در رأس‌شان زینب کبری (س) پیام‌آور این نهضت در کوفه و شام بودند، این قیام ماهیتی تبیین‌گرانه و روشنگرانه داشته است. گزافه نیست اگر این نهضت را خونین‌ترین «جهاد تبیین» تاریخ بنامیم.
تقارن ایام سوگواری حضرت اباعبدالله‌الحسین (ع) با روز خبرنگار در سال جاری یادآور ابعاد رسانه‌ای نهضت عاشورا و مسئولیت فعالان رسانه در پیروی از مکتب و نورانی حسینی است. اینکه رسانه تراز نهضت حسینی دارای چه ویژگی‌هایی است و فعالان این عرصه چه مسئولیتی در سپهر رسانه‌ای دارند، مجالی مستوفا می‌طلبد، اما در حوصله این نوشتار به برخی از مهم‌ترین شاخصه‌های رسانه عاشورایی تراز نهضت حسینی پرداخته خواهد شد

صدای فسادناپذیری نگهبان انقلاب

چندی پیش در شب ۲۲ بهمن فایل صوتی گفت‌وگوی میان یکی از مسئولان اقتصادی سابق سپاه با فرمانده کل وقت که قبلاً منتشر شده بود از طریق ایستگاه رادیویی سازمان سیا (رادیو فردا) طی یک عملیات رسانه‌ای برنامه‌ریزی شده مجدداً منتشر شده و به سرعت و کاملاً هدفمند به دست جبهه رسانه‌ای ضدانقلاب و ضدایران فضای مجازی را درنوردید. اما ماجرای این فایل چیست، محتویات آن تا چه حد قابل‌اتکا و پذیرش است و انتشار آن به چه منظوری صورت گرفته است؟

جوان، روزنامه‌ای برای گام دوم

روزنامه «جوان» در طول قریب به ۲۳ سالی که از عمر خود سپری کرده، دوران‌های متفاوت مدیریتی را تجربه کرده و توانسته است خود را به‌عنوان یکی از رسانه‌های شاخص جبهه انقلاب اسلامی تثبیت کند. اینک این رسانه مکتوب انقلاب اسلامی وارد مرحله جدیدی از حیات خود می‌شود که با سال‌های آغازین دهه پنجم و چهل‌واره دوم انقلاب اسلامی و نیز طلیعه قرن پانزدهم هجری شمسی مقارن شده است. جوان، هرچند با تلاش شبانه‌روزی همه اصحابش در دو دهه اخیر به نقطه قابل قبولی رسیده است، اما اقتضائات دوران جدید و مسائل عصر آتی الزاماتی از تحول را در این روزنامه پدید آورده که نیازمند عزمی جهادی و تلاشی مضاعف است. برخی از مختصات متمایزکننده روزنامه جوان در دوره جدید چنین خواهد بود:

جنگ نرم رسانه‌ای جای سنگر گیری نیست!

رهبر معظم انقلاب اسلامی در مراسم تنفیذ حکم سیزدهمین دوره ریاست جمهوری اسلامی ایران با اشاره به تحرک گسترده دشمن در جنگ نرم و تبلیغات رسانه‌ای فرمودند: «امروز بیشترین تحرّک دشمنان ما علیه ما بیش از تحرّکات امنیّتی و اقتصادی، تحرّکات تبلیغاتی و جنگ نرم و تبلیغات رسانه‌ای است؛ برای اینکه بر افکار عمومی مردم مسلّط بشوند مبالغ هنگفت هزینه می‌کنند، کار‌های بسیار انجام می‌دهند؛ فکر‌های بسیاری را در مجموعه‌های فکری برای این کار استخدام می‌کنند تا بتوانند با جنگ روانی، با تبلیغات گوناگون، افکار عمومی کشور‌ها را – از جمله بیشتر از همه امروز کشور ما را که هدف سوء‌نیّت قدرت‌های بزرگ است– قبضه کنند و در اختیار بگیرند. وقتی افکار عمومی یک ملّت در اختیار بیگانه قرار گرفت، حرکت آن ملّت هم طبعاً طبق میل آن بیگانه پیش خواهد رفت. کار تبلیغاتی کار مهمّی است؛ ما در این زمینه ضعف داریم. حالا بگذریم از آن آدم‌های غافلی که از رسانه‌های داخلی هم به نفع دشمن استفاده می‌کنند –که حالا آن محلّ بحث ما نیست–لکن [درباره]آن کسانی هم که قصد خیر در این زمینه دارند، ما کم‌کاری داریم. در زمینه کار تبلیغاتی و حرکت تبلیغاتی درست و تمهیدات رسانه‌ای باید قوی‌تر و هوشمندانه‌تر عمل بکنیم.»

سقوط در تله ادراکی دشمن

هنوز انقلاب اسلامی به اولین سالگرد خود نرسیده بود که مردم اولین رئیس جمهور ایران را برگزیدند. ساختار‌های حکومتی نظام یک به یک در حال تکمیل شدن بود و در ۵ بهمن ۱۳۵۸ مردم ایران به‌پای صندوق‌های رأی رفتند تا با انتخاب اولین رئیس‌جمهور ایران، اولین گام عملی برای اجرای قانون اساسی جدید ایران را رقم زنند. به دلایلی که در این نوشتار مجال بررسی آن نیست، ابوالحسن بنی‌صدر دانش‌آموخته اقتصاد که سنخیت چندانی نیز با خط و اندیشه امام نداشت، موفق به کسب اقبال عمومی شد و به‌عنوان اولین رئیس‌جمهور ایران، به نمادی از نخستین تجربه انتخاباتی ریاست جمهوری در کشور تبدیل شد.

رسانه ملکه، آتش تهیه تهاجم استعمار

کمتر از یک ماه پیش بخش فارسی بی‌بی‌سی، ۸۰ ساله و تلویزیون فارسی آن ۱۲ ساله شد. بنگاه سخن‌پراکنی بریتانیا (BBC) در سال ۱۹۲۲ میلادی با نام «بنگاه سخن‌پراکنی بریتانیا با مسئولیت محدود» بنیان‌گذاری و در سال ۱۹۲۷ پس از دریافت پروانه سلطنتی تبدیل به یک شرکت دولتی شد. امروزه مسئولان شبکه جهانی بی بی سی ترجیح می‌دهند نام پیشین بخش بین‌الملل بی بی سی یعنی «سرویس امپراتوری» (BBC Empire Service) را به‌خاطر مخاطبان خود نیاورند یا آن را این‌گونه توجیه کنند: «این نام نه برای پیشبرد اهداف امپریالیستی که برای متحد کردن مردم انگلیسی‌زبان کشوری که در آن زمان امپراتوری بریتانیا نامیده می‌شد، انتخاب‌شده بود!» ازاین‌رو گردانندگان بخش جهانی بی بی سی، از سال ۱۹۸۸ نام جدید «سرویس جهانی بی بی سی» را جایگزین آن کرده‌اند.

اگرچه بی‌بی‌سی امروزه رسانه‌ای بین‌المللی و برای مخاطبان متنوع جهانی است، اما برای فارسی‌زبانان و به‌ویژه ایرانیان برنامه و راهبردی مشخص و ویژه داشته است. علت این توجه ویژه و قابل‌تأمل به ایرانیان چیست؟ پاسخ به این سؤال را باید در لابه‌لای سطور تاریخ جست‌وجو کرد.

نمایشی به نام دموکراسی امریکایی

انتخابات ریاست جمهوری امریکا، فارغ از نتیجه آن، تصویری واقعی از آنچه را که به نام «لیبرال دموکراسی امریکایی» به دنیا عرضه کرده، به نمایش گذاشته است. اندکی تأمل در ابعاد فرایند‌های این انتخابات در این دوره و ادوار گذشته به خوبی نشان می‌دهد که این نمایش «خیمه‌شب‌بازی» تا چه حد به معیار‌های مردم‌سالار دور یا نزدیک است. مروری گذرا بر رویداد‌های چند روزه و دقتی جزئی در آن‌ها به خوبی نشانه‌هایی را پدیدار می‌سازد که مختصات واقعی دموکراسی غربی را برملا می‌سازد. در ادامه به اختصار به برخی از این نشانه‌ها اشاره می‌کنیم

خیال خام تفرقه‌افکنی در سپاه

هنوز چند هفته از مصاحبه زنده شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی فارسی با مشاور امنیت ملی سابق ترامپ، نگذشته بود که رسانه ملکه از فاز جدید عملیات رسانه‌ای خود رونمایی کرد. در قسمتی از مصاحبه یادشده جان بولتون با بی‌بی‌سی، خبرنگار این شبکه از او در خصوص نحوه براندازی نظام جمهوری اسلامی پرسید که گفتگو‌های ردوبدل شده میان او و خبرنگار، نکات در خور تأملی را آشکار ساخت.

نظام قضایی پیوست رسانه‌ای می‌خواهد

در چند ماه اخیر رسانه‌های نظام سلطه در راستای اتهام افکنی علیه نظام در موضوعات به‌اصطلاح حقوق بشری برای تطهیر برخی محکومان دادگاه‌ها و جلوگیری از اعمال قانون در مورد آن‌ها تلاش زیادی کردند.

روشن است که مسئله اصلی برای غرب و پادو‌های رسانه‌ای‌اش به‌هیچ‌عنوان حیات یا ممات افراد مذکور نیست، بلکه بی‌اعتبار سازی نظام قضایی کشور، اتهام افکنی به آن و تلاش برای باز کردن پرونده حقوق بشری در مقصود آن‌ها به چشم می‌خورد. جالب اینجاست که همان رسانه‌ها که علیه قصاص یک قاتل فضاسازی می‌کنند، درعین‌حال خواهان اعدام شدن افرادی دیگر نیز می‌شوند!

رسانه‌های بی­‌شناسنامه یا شناسنامه‌دار

سیل و نقش گروه‌های مرجع اجتماعی