فرهنگی که بیش از پیش نیازمند آنیم!

رهبر معظم انقلاب اسلامی چندی پیش در دیدار اعضای ستاد بزرگداشت شهدای هنرمند، دانشجو و امور تربیتی به اهمیت زنده نگاه‌داشتن یاد شهدا و لزوم توجه به فرهنگ ایثار و شهادت پرداختند و فرمودند: «من عقیده راسخ دارم بر اینکه یکی از نیازهای اساسی کشور، زنده نگه‌داشتن نام شهدا است؛ بزرگداشت شهدا برای آینده این کشور، حیاتی و ضروری است. فرهنگ شهادت یعنی فرهنگ تلاش کردن با سرمایه‌گذاری از خود برای اهداف بلندمدت مشترک بین همه مردم؛ که البته در مورد ما آن اهداف، مخصوص ملت ایران هم نیست، برای دنیای اسلام بلکه برای جهان بشریت است. این فرهنگ در جامعه‌ای اگر جا افتاد، درست نقطه مقابل فرهنگ فردگرایی غربی امروز [است]که همه چیز را برای خود و با محاسبه شخصی می‌سنجند؛ برای همه چیز یک قیمت اسکناسی و پولی قائلند و آن، به‌دست آوردن آن پول است؛ این درست نقطه مقابل آن فرهنگ است؛ یعنی «وَیؤثِرونَ عَلی اَنفُسِهِم»؛ اینها کسانی هستند که ایثار می‌کنند؛ فرهنگ ایثار، فرهنگ گذشت، فرهنگ مایه گذاشتن از خود برای سرنوشت جامعه و برای سرنوشت مردم. این فرهنگ اگر عمومی شد، این کشور و هر جامعه‌ای که این فرهنگ را داشته باشد، هرگز متوقف نخواهد شد؛ به عقب بر نخواهد گشت و پیش خواهد رفت.»
روشن است که این رویکرد جزو مؤلفه‌های دیرین فرهنگ انقلاب اسلامی بوده است و هیچ کس از دلسوزان انقلاب در خصوص اهمیت و ضرورت‌های توجه به این حوزه، تردیدی ندارد، اما می‌توان از ابعادی، اهمیت این موضوع در شرایط کنونی را تحلیل نمود که در این نوشتار به‌اختصار تلاش خواهد شد حتی‌المقدور بدان پرداخته شود.
1- به رغم آنکه کشورمان در توانمندی‌های فناورانه و دفاعی به سطح خوبی رسیده و روزافزون در حال پیشرفت در این حوزه است، اما بی‌تردید می‌توان گفت زیرساخت بازدارندگی راهبردی جمهوری اسلامی ایران را نه در توانمندی دفاعی، که در فرهنگ دفاعی کشورمان که برخاسته از مؤلفه‌های ایثار و شهادت‌طلبی جامعه اسلامی است، باید جست‌وجو نمود. تعبیر زیبای امام راحل عظیم‌الشأن که «ملتی که شهادت دارد، اسارت ندارد» خود به‌خوبی بازگوکننده این حقیقت است که شهادت‌طلبی و شجاعت مثال‌زدنی ملت ایران، سد بزرگ روانی در مقابل هرگونه تهدید خارجی ایجاد کرده است و بعد از دفاع مقدس هرگاه گزینه نظامی از سوی دشمنان این مرزوبوم، مطرح شده، با وجود انگیزه‌ها و آرمان‌های ملت ایران بلافاصله در خصوص موفقیت‌آمیز بودن این گزینه تردیدهای جدی به‌وجودآمده است.
2- یکی از آفاتی که تهاجم الگوهای سبک زندگی و تفکر غرب به جامعه ما با خود به همراه داشته، فرهنگ «فردگرایانه منفی» ناشی از انگاره‌های تفکر لیبرال سرمایه‌داری و برخاسته از مبانی انسان‌محوری (اومانیسم) است، به‌گونه‌ای که فارغ از تأثیرات مخرب این تهاجم در ترویج اباحه‌گرایی، حیازدایی و دین‌گریزی، در ابعاد اجتماعی نیز می‌توان پیامدهای منفی آن را مشاهده کرد. به‌عبارت دیگر در جوامعی که از دیرباز ازخودگذشتگی و ایثار عمومی به‌عنوان سنت حسنه و رفتار تحسین‌برانگیز رایج بوده است، کم‌کم منفعت‌طلبی فردگرایانه و نادیده گرفتن دیگر اعضای جامعه گسترش یافته و ارزش‌های ایثارگرانه رنگ می‌بازد. نمونه بارز این پیامدهای ناگوار را می‌توان در برخی آسیب‌ها و حوادث جامعه مشاهده کرد که برای مثال در گوشه‌ای از همین شهر تهران، فردی در جلوی چشمان همه، فرد دیگری را به قتل می‌رساند و دیگران بدون آنکه تلاشی برای جلوگیری از این عمل غیرانسانی بکنند، اقدام به فیلمبرداری از این حادثه دلخراش از طریق گوشی‌های تلفن همراه خود می‌کنند.
هرچند چنین حوادثی این‌قدر زیاد نیست که بتوان بر مبنای آن در خصوص جامعه ما قضاوت کرد، اما نوادر آن نیز زیبنده جامعه ایرانی نیست.
3- نیل به اهداف متعالی انقلاب اسلامی و در رأس آنها، شکل‌گیری تمدن نوین اسلامی، نیازمند شکل‌گیری جامعه‌ای در تراز انقلاب اسلامی است که طبعاً در چنین جامعه‌ای «یاد شهدا» و فرهنگ شهادت‌طلبی و ایثار چه در الگوسازی تربیت انسانی و چه در الگوسازی رفتاری و سبک زندگی جایگاه ویژه و برجسته‌ای خواهد داشت.
4- شرایط ویژه کنونی کشور نیز بر ضرورت‌های ترویج چنین فرهنگی در جامعه ما می‌افزاید. جنگ اقتصادی تمام‌عیاری که به همراه فشارهای سیاسی از سوی نظام سلطه بر ما تحمیل‌شده است، شرایط جدیدی برای کشور پدید آورده است که ضرورت مهندسی فرهنگی متناسب با آن را نمایان می‌سازد. در شرایط جنگ اقتصادی دشمن تلاش می‌کند با وانمود ساختن به محدودیت منابع جامعه هدف را دچار استیصال روانی و التهاب بازار کند تا تعادل منطقی اقتصاد برهم بخورد. در چنین شرایطی فرهنگ منفعت‌جویانه و مسئولیت‌ناپذیری می‌تواند به انباشت غیرضروری کالا و تشدید التهاب بازار بینجامد. در مقابل وجود فرهنگ ایثار و ازخودگذشتگی علاوه بر آنکه فرصت بهره‌برداری منابع را به جمع بیشتری از جامعه می‌دهد، به مسئولان این فرصت را می‌دهد تا با مدیریت بحران به تأمین مایحتاج جامعه در زمان مقتضی بپردازند. بنابراین می‌توان «فرهنگ ایثار» را از مؤلفه‌های فرهنگی «اقتصاد مقاومتی» دانست که می‌بایست نخبگان فرهنگی اجتماعی و رسانه‌ها به تسری و تثبیت آن همت گمارند.
بنابر آنچه اشاره شد، می‌توان گفت هرچند توجه به نام و یاد شهدا در جامعه ما همواره ارزشمند و موردتوجه بوده است، اما ضرورت‌های راهبردی، لزوم توجه بیش‌ازپیش را عیان ساخته است. صرفاً تمسک به ظواهر امر کارساز نیست و کار عمیق و جدی را می‌طلبد. اکنون وظیفه همه نخبگان و دلسوزان مؤثر در جامعه آن است که نقش خود را در این چارچوب شناخته و تلاش کنند در جامعه ما «جای خالی ایثار» مشاهده شود.