اصل فراموش‌شده قانون اساسی
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اخیر مسئولان دستگاه قضایی ضمن اشاره به موضوع «حقوق آمران به معروف و ناهیان از منکر» فرمودند: برخی مکرراً می‌گویند بعضی اصول قانون اساسی معطل‌مانده است، اما گویا آنها، اصل هشتم قانون اساسی را که مربوط به امربهمعروف و نهیازمنکر است، جزو اصول قانون اساسی نمی‌دانند و به این امر واجب توجه نمی‌کنند. ایشان همچنین با اشاره به حمایت بیانی و عملی خود از آمران به معروف، این کار را وظیفه قوه قضائیه خواندند. همان‌گونه که در بیان معظم‌له مورد اشاره قرارگرفته است، اصل 8 قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، به فریضه الهی امربهمعروف و نهیازمنکر می‌پردازد. در این اصل آمده است: «در جمهوری اسلامی ایران دعوت به خیر، امربهمعروف و نهیازمنکر وظیفه‌ای است همگانی و متقابل بر عهده مردم نسبت به یکدیگر، دولت نسبت به مردم و مردم نسبت به دولت. شرایط و حدود و کیفیت آن‌را قانون معین می‌کند. والمؤمنون و المؤمنات بعضهم اولیاء بعض یأمرون بالمعروف و ینهون عن المنکر.»
شاید بتوان اصل 8 را جزو مظلوم‌ترین اصول بر زمین مانده قانون اساسی دانست؛ چراکه نه تنها این اصل مورد غفلت جمعی قرار گرفته بلکه فریادرس چندانی هم برای رفع مظلومیت از آن دیده نمی‌شود. اگرچه برخی شعار احیا و تحقق اصول معطل مانده قانون اساسی را سر می‌دهند، اما همین مدعیان نیز معمولاً این اصل را مورد تغافل قرار می‌دهند. از این‌رو باید گفت مظلومیت این اصل در قانون اساسی به نحوی مضاعف است.
اکنون‌که امام خامنه‌ای تحقق و توجه به این اصل را توصیه کرده‌اند و وظیفه دستگاه قضایی را در این امر مهم و خطیر دانسته‌اند، لازم است حدود و ثغور این فریضه فراموش شده دقیق‌تر تبیین گردد تا بتوان انتظار داشت جایگاه واقعی خود را در اجتماع بازیابی کند. بر این اساس برای امربهمعروف و نهیازمنکر سه سطح قابل‌تعریف و تبیین است:
1- «امربهمعروف و نهیازمنکر دولت نسبت به مردم»: دولت اسلامی وظیفه‌ای تربیتی مبتنی بر معرف دینی عهده دارد و مکلف به ایجاد زمینه‌های رشدیافتگی فردی و جمعی شهروندانش است. به این منظور باید شرایط برای زیست مؤمنانه در جامعه فراهم باشد، پلیدی‌هایی که ذهن را از یاد خدا غافل می‌سازد به حاشیه رود و راه و رسم حیات طیبه از طرق گوناگون و دستگاه‌های تبلیغاتی و منابر رسمی به جامعه توصیه و تعلیم گردد. گاه برخی با طرح این ادعا که «مردم را نمی‌توان به زور به بهشت برد» می‌کوشند نقش تربیتی- هدایتگرانه دولت را نفی کنند، حال آنکه همه دولت‌ها، حتی دولت‌های لیبرال و سکولار نیز بر اساس چارچوب‌های کلان مورد پذیرش خود، کارکردهای جهت‌دهی اجتماعی برای خود تعریف کرده و از وقوع برخی جرائم ممانعت به عمل می‌آورند و از سویی باید دانست اگر بر حذف مظاهر زشتی و پلشتی از جامعه تأکید می‌کنیم به دنبال آن هستیم که کسانی که تعالی و رشد توأم مادی و معنوی را جست‌وجو می‌کنند، این امکان را به دست آورند وگرنه بهشت رفتن دیگران با زور و جبر ممکن نیست و اصولاً از لوازم سعادت، اختیار است.
2- «امربهمعروف و نهیازمنکر مردم به مردم»: در جامعه اسلامی، مردم نسبت به یکدیگر حقوق و تکالیفی دارند، ازجمله هدایت به سوی حق و نجات از باطل است. تجربه تاریخی نیز نشان می‌دهد کار فرهنگی اگر در قالب مردمی انجام پذیرد، کارآمدتر و اثربخش‌تر خواهد بود. در این میان وظیفه دولت و حاکمیت نیز حمایت از فعالیت‌های مردمی و تسهیل‌گری برای نقش‌آفرینی در امربهمعروف نهیازمنکر است. این حمایت و تسهیل‌گری طیف وسیعی از اقدامات شامل پشتیبانی از فعالیت‌های خودجوش فرهنگی جبهه مؤمن انقلابی گرفته تا حمایت حقوقی و قضایی از آمران به معروف و ناهیان از منکر را شامل می‌شود.
3- «امربهمعروف و نهیازمنکر مردم به دولت»: شاید مغفول‌ترین قسم امربهمعروف و نهیازمنکر همین حوزه باشد. در آموزه‌های اسلامی تأکید زیادی بر لزوم نصیحت مردم به مسئولان شده و اکنون نیز جای خالی آن تا حدی احساس می‌شود. برای تحقق این امر مسئولان کشور خصوصاً آنها ا مستقیماً با زندگی مردم سروکار دارند و در صدر دستگاه‌هایی هستند که مورد مراجعه و نیاز مکرر مردم است، باید در مقابل مردم و خصوصاً منتقدان گشاده‌رو باشند. آفتی که می‌تواند مانع از تحقق این امر شود، انتقادناپذیری، اشرافیت و دوری جستن از عامه مردم و غرور و نخوت کاذب است. اینکه مدیری منتقدان خود را با زشت‌ترین الفاظ خطاب کند یا با خبرنگاری که سؤالی ساده از او پرسیده به تندی برخورد کند یا از حال مردم مستضعف بی‌خبر باشد، نشان می‌دهد که امربهمعروف مردم نسبت به دولت تحقق‌نیافته است. در این میان نباید از نقش جبهه مؤمن و تشکل‌های دلسوز انقلابی در این امر غافل شد. شاید بتوان گفت یکی از عرصه‌های میدان «اقدام آتش به اختیاری» که رهبر انقلاب توصیه کردند، اقدام فعال در این عرصه باشد.
با توجه به آنچه گفته شد، اکنون بیش از هر زمان دیگری نیاز به احیای فریضه فراموش شده امربهمعروف و نهیازمنکر احساس می‌شود. به‌حکم آیه شریفه «وَلْتَکنْ مِنْکمْ أُمَّةٌ یدْعُونَ إِلَی الْخَیرِ وَ یأْمُرُونَ بِالْمَعْرُوفِ وَ ینْهَوْنَ عَنِ الْمُنْکرِ» باید جمعی در جامعه وظیفه خود بدانند و به میدان آمده و این حکم توصیه شده در اصل هشتم قانون اساسی را به‌طور کامل در جامعه جاری و ساری کنند.
همین مطلب:
روزنامه جوان- اصل فراموش‌شده قانون اساسی
