از مؤلفه‌های برجسته سبک حکمرانی امام خمینی (ره)، توجه به مستضعفان و دوری جستن از اشرافیت و تجمل‌گرایی است. موضوعی که هم در سبک زندگی و هم سلوک کشورداری ایشان کاملاً آشکار بود. به نظر می‌رسد اینک که در آستانه سالگرد ارتحال امام راحل عظیم الشأن و نیز انتخابات سیزدهمین دوره ریاست جمهوری هستیم، بازخوانی گوشه‌ای از این سبک حکمرانی و به ویژه زندگی شخصی و مدیریتی مسئولان دولت ضروری باشد.
پس از اعلام نتایج احراز صلاحیت نامزدهای انتخابات ریاست جمهوری در شورای نگهبان، موجی رسانه‌ای و سیاسی در کشور شروع شد که ترجیع بند اصلی آن نگرانی از کاهش مشارکت در انتخابات است. البته انتشار برخی نظرسنجی‌‌هایی که در همین چند روز پس از اعلام نظر شورا انجام شده، نشان می‌دهد تأثیر این عدم احراز در حدی که عنوان شده نیست و فقط 7 درصد ریزش مشارکت تاکنون داشته که قطعاً در فضای تبلیغات و مناظرات قابل جبران است.
هشت سال پیش و در چنین روز‌هایی رقابت‌های انتخاباتی ریاست جمهوری یازدهم در حال اوج گرفتن بود و یکی از غیرمنتظره‌ترین انتخابات تاریخ از حیث نتایج و پیروزی نامزد منتخب با رأیی شکننده را رقم زد. رئیس‌جمهور منتخب با رأیی در حدود اندکی بالای نصاب اکثریت به پاستور راه یافت و این خود نشان‌دهنده تردید‌هایی جدی بود که نسبت به موفقیت او و دولتش در میان افکار عمومی از همان ابتدا وجود داشت.
انقلاب‌اسلامی طی بیش از چهار دهه تجارب گرانسنگی را در کوران بحران‌ها به دست آورد و از دل چالش‌ها، فرصت‌هایی برای ملت ایران خلق شد که بهره‌گیری از این تجربه‌ها، یکی از سرمایه‌های بی‌مانند امروز ماست. از جمله این تجارب، موفقیت‌آمیز و کارآمد بودن سپردن کار‌های پیچیده و مسیر‌های دشوار به جوانان مؤمن و انقلابی است. موفقیت‌های چشمگیر انقلاب در حراست از تمامیت ارضی و امنیت ملی در دهه نخست انقلاب، سازندگی کشوری که سال‌های سال تحت آوار ویرانه‌های استعمار و نفوذ بیگانه بود و نهایتاً جهش‌های خیره‌کننده علمی در دهه‌های سوم و چهارم انقلاب، همه و همه آورده‌های دادن فرصت کافی و اعتماد به جوانان انقلابی مؤمن برای نظام بود.
پاسخ صریح رهبر معظم انقلاب‌اسلامی به شبهاتی که بر اساس انتشار فایل صوتی وزیر امور خارجه در سطح افکار عمومی طرح شده بود، تا حد بسیار زیادی ابهامات پدیدآمده را برطرف ساخت. اینک در تبیین این مسئله به بررسی جوانب مختلف نسبت سیاستگذاری و اجرا در حوزه سیاست خارجی کشور می‌پردازیم. بر اساس اصل یکصد و دهم تعیین سیاست‌های کلی نظام جمهوری اسلامی ایران به‌طورکلی و نیز نظارت بر حسن اجرای سیاست‌های کلی نظام از وظایف و اختیارات «ولی‌فقیه» تعیین شده است. همچنین اصل یکصد و هفتاد و ششم به «شورای عالی امنیت ملی» اختصاص دارد که «تعیین سیاست‌های دفاعی - امنیتی کشور در محدوده سیاست‌های کلی تعیین‌شده از طرف مقام رهبری» و «هماهنگ نمودن فعالیت‌های سیاسی، اطلاعاتی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی در ارتباط با تدابیر کلی دفاعی - امنیتی» در زمره مأموریت این شورا تعریف شده که یکی از اعضای این شورا «وزیر امور خارجه» است. همان‌گونه که پیدا است بر اساس نص صریح قانون اساسی، شأن سیاستگذاری از شئون، ولی فقیه بوده که بر اساس پیشنهاد نهاد هایی، چون شورای عالی امنیت ملی و مجمع تشخیص مصلحت نظام این فرایند انجام می‌گیرد. البته اگر این صراحت نیز وجود نداشت، دقت در مفهوم «هدایت و رهبری» و تفکیک آن از حوزه «اجرا» همین معنا را در ذهن متبادر می‌سازد.
پس نسبت وزارت امور خارجه یا سایر نهاد‌های اجرایی کشور با این سیاست‌ها چیست؟ اولین پاسخ آن است که این وزارتخانه و سایر نهاد‌های مشابه، نقش «مجری» را بر عهده دارند.
با انتشار صوت جنجالی ظریف در رسانه‌های بیگانه، یکی از سؤالاتی که به‌طورجدی مطرح شد، چرایی اصرار عجیب او بر تقابل‌نمایی میان «میدان» و «دیپلماسی» بود. علاوه بر آن روایت یکسویه و بعضاً حاوی داده‌های غلط (خواه از سر بی‌اطلاعی، خواه غرض‌ورزی سیاسی) وی به‌نوعی ابهاماتی آفریده که البته در جای خود باید به آن‌ها پرداخت.
پس از چند دهه بحث و اختلاف‌نظر در واشنگتن، بالاخره کاخ‌سفید کشتار ارامنه به دست امپراتوری عثمانی در بیش از یک قرن پیش را «نسل‌کشی» قلمداد کرد. فارغ از اینکه این تصمیم امریکا تحت تأثیر چه تحولات و رایزنی‌هایی اتخاذ شده، موضوع مهم‌تر آن است که واشنگتن چگونه نسل‌کشی مربوط به بیش از یک قرن پیش را می‌بیند و محکوم می‌کند، اما نسل‌کشی‌های همین روز‌ها را که به دست متحدان امریکا و با جنگ‌افزار‌های امریکایی انجام می‌گیرد نمی‌بیند و چشم بر روی آن می‌بندد.
اواسط تابستان سال گذشته و زمانی که هنوز ترامپ مستأجر کاخ سفید بود، مصاحبه مشاور امنیت ملی اسبق او یعنی جان بولتون با شبکه تلویزیونی بی‌بی‌سی فارسی مورد توجه ناظران سیاسی قرار گرفت. در این مصاحبه، پاسخی که این عضو جداشده از کابینه ترامپ به خبرنگار در خصوص راهکار موفقیت شورش و اغتشاشات برای براندازی نظام اسلامی ارائه داد، قابل توجه است. او صراحتاً از ضرورت ایجاد انشقاق میان رهبری نظام و سپاه پاسداران انقلاب اسلامی سخن می‌گفت.
یکی از اقدامات راهبردی رهبر معظم انقلاب‌اسلامی در مسیر تمدن‌سازی انقلاب، طرح نام‌گذاری سالانه و تعیین شعار سال است، به‌گونه‌ای که تعیین شعار سالانه علاوه بر آنکه مسیر حرکت نظام اسلامی و جامعه را در طی یک سال مشخص می‌کند، نوعی ریل‌گذاری برای حرکت کلان نظام و جامعه در مسیر نیل به تمدن اسلامی است. نام‌گذاری و تعیین شعار سال را می‌توان بخشی از راهبرد معظم‌له برای تربیت و رشد مردم نیز تعریف کرد. شعار سال باعث تمرکز توجه مسئولان و آحاد جامعه به یکی از نیاز‌ها و اقتضائات جامعه می‌شود و نوعی برنامه تربیت عمومی و گفتمان‌سازی نیز به شمار می‌آید. در کنار شعار سال، پیام معظم‌له به‌عنوان آغاز سال و نیز سخنرانی نوروزی ایشان که تا قبل شیوع کرونا در حرم مطهر حضرت علی بن موسی‌الرضا (ع) انجام می‌گرفت، در این فرایند گفتمان‌سازی حائز اهمیت هستند.
درست در زمانی که ناظران و تحلیلگران بین‌المللی تحولات نشست وین را تعقیب می‌کنند تا ببینند بازگشت امریکا به برجام و تعهدات آن به چه فرجامی خواهد رسید، خبری می‌رسد که توجهات را به هزاران کیلومتر دورتر، یعنی درون تأسیسات اتمی جمهوری اسلامی ایران در اطراف نطنز می‌برد. خرابکاری تروریستی حال از نوع انفجار یا حمله سایبری و هر چیز دیگری بوده باشد، درست در زمانی اتفاق افتاد که ایران و غرب در حال گفتگو بر سر آینده برجام بودند.
حدود هشت سال از زمانی که وعده چرخیدن توأمان چرخ اقتصاد و هسته‌ای به مردم داده شد می‌گذرد و در این مدت، از رهگذر این شعار، تجربیات پرهزینه‌ای به دست آمد که در خور بررسی است. همان ماه‌های ابتدایی دولت یازدهم بود که ذوق‌زدگی‌های خیابانی پس از توافق اولیه -که تصاویر به یادماندنی آن در بایگانی رسانه‌ها موجود است- نشان از اجتماعی شدن امید به مذاکرات داشت. البته کشیده شدن ذوق‌زدگی از مذاکرات و توافق ریشه در نشانی‌هایی داشت که عمدتاً از سوی برخی مسئولان و نخبگان به جامعه داده می‌شد. یک سوی دیگر نیز واهمه‌افکنی از رویداد‌هایی خیالی بود که به جامعه القا می‌شد که در صورت به نتیجه نرسیدن مذاکرات یا تأخیر در آن ممکن است به وقوع پیوندند.
همزمان با سفر وزیر خارجه چین و انتشار خبر امضای برنامه همکاری ۲۵ ساله ایران با این کشور، موجی در رسانه‌های خارج از کشور و فضای مجازی علیه این سند به راه افتاد. مروری بر محتوای فضاسازی‌های انجام گرفته در این موج رسانه‌ای به خوبی نشان می‌دهد که این حملات عمدتاً فاقد نقد‌های کارشناسی بوده و بیشتر بر مغالطات رسانه‌ای استوار است. البته نمی‌توان ضعف رسانه‌های داخلی و نیز برخی دستگاه‌های دیپلماتیک مسئول را در ایجاد ابهامات در افکار عمومی نادیده گرفت، در عین نمی‌توان بر حملات بی منطق و خالی از اتقان به امضای این برنامه نیز چشم بست. در ادامه برخی از مهم‌ترین مغالطات انجام گرفته در این میان را مرور می‌کنیم
سال ۱۳۹۹ در حال پایان یافتن است و بیش از یک سال دست و پنجه نرم کردن جهان و کشور با شیوع کرونا، چالش‌هایی را به اقتصاد اضافه و بار بیشتری بر دوش افراد کم برخوردار تحمیل کرده است. طی سه سال اخیر غول تورم افسارگسیخته در حال بلعیدن سفره و تنگ کردن معیشت خانواده ایرانی است و از سویی معضل بیکاری نیز که از گذشته وجود داشت، جدی‌تر شده است. در واقع علاوه بر آنکه به‌اندازه کافی شغل ایجاد نشده است، به دلیل تعطیلی کسب‌وکار و مشاغل پیشین، بر انبوه بیکاران افزوده شده است. علاوه بر اینها همه‌ساله تعدادی از جوانان کشور دانش‌آموخته و وارد بازار کار می‌شوند که برای آن‌ها نیز کارآفرینی مناسب انجام نپذیرفته است. در این شرایط می‌توان گفت تورم رکودی مهم‌ترین معضل اقتصادی کنونی کشور است که تبعات منفی اجتماعی را نیز به همراه دارد. کمتر خانواده‌ای در کشور یافت می‌شود که با این مسائل دست‌وپنجه نرم نکند.
رهبر معظم انقلاب اسلامی در ضمن بیانات خود پس از کاشت نهال در روز درختکاری به مشکل معیشتی و گرانی‌های افسارگسیخته اشاره کرده و فرمودند: «متأسفانه امروز وضع معیشت مردم خوب نیست؛ این غصّه بزرگی است برای ما. گرانی‌ها زیاد است؛ شما ملاحظه کنید شب عید، قیمت میوه و مانند اینها خیلی گران است؛ میوه فراوان، امّا قیمت‌ها بسیار بالا. متأسفانه [سود حاصل از]این قیمت‌ها به جیب باغدار هم نمی‌رود که ما مثلاً بگوییم یک قشر زحمتکشی یک سودی می‌برند؛ نه، متأسفانه این سود را دلال‌ها و واسطه‌ها و این دست‌های وسط و سودجو می‌برند و به باغدار چیزی نمی‌رسد، به مردم هم که ضرر می‌رسد؛ بنابراین بایستی مسئولین محترم این مشکل معیشتی مردم و مشکل گرانی را هم حل کنند؛ و این ممکن است، راه‌حل دارد؛ بنده در جلسات متعدّد این را تذکر داده‌ام و نظرات و راه‌حل‌هایی که کارشناسان در این زمینه گفته‌اند، مطرح کرده‌ایم و بیان کرده‌ایم؛ راه‌حل دارد؛ ان‌شاءالله که بتوانند اینها را انجام بدهند.»
در امتداد اظهارات جنجالی‌ای که هر روزه از رئیس جمهور سابق شنیده می‌شود، جدیدترین آن البته هم به نوعی پرهیاهو و در عین حال قابل‌تأمل‌تر است. اکنون فیلمی در فضای مجازی در حال انتشار است که در یکی از جلساتی که در حضور احمدی‌نژاد برگزار شده، فردی از او می‌خواهد در مورد ترورش (!) توضیح دهد و احمدی‌نژاد هم که گویا آمادگی ذهنی دارد فوراً پاسخ می‌دهد که من هم معتقدم ترور جدی است. او پس از بیان چند جمله به یک کانال تلگرامی اشاره می‌کند که گویا او را تهدید کرده است.
هشت سال پیش و در کوران رقابت‌های انتخابات ریاست جمهوری یازدهم، فضای تبلیغاتی خاصی مبنی بر تأثیر مذاکره بر معیشت مردم جریان یافت و از روز‌های نخست شروع مذاکرات هسته‌ای در دوره دولت یازدهم، مهم‌ترین مناقشه میان صاحبنظران، تحلیلگران و فعالان عرصه‌های سیاست و اقتصاد میزان اثربخشی مذاکرات و، به تبع آن، توافق احتمالی بر گشایش اقتصاد ملی و بهبود معیشت مردم ایران بود. این مناقشه البته در سطح نخبگان نماند و ذوق‌زدگی‌های خیابانی پس از توافق اولیه -که تصاویر به یادماندنی آن در بایگانی رسانه‌ها موجود است- نشان از اجتماعی شدن امید به مذاکرات داشت.
یکی از حاشیه‌هایی که اخیراً فضای سیاسی کشور را متأثر کرد، جنجالی بود که با ادعای فراموش شدن نام امام راحل عظیم‌الشأن (ره) در بیانیه پایانی مراسم سالگرد پیروزی انقلاب اسلامی برپا شد. هرچند مطالعه دقیق بیانیه نشان می‌دهد که این ادعا فاقد صحت بوده و در بیانیه صراحتاً به «بنیانگذار نستوه و مبارز این انقلاب استوار و شکوهمند اسلامی» اشاره گردیده است، اما افراد و جریانات فرصت‌طلب می‌کوشند با نادیده گرفتن واقعیت‌ها بر طبل شبهه افکنی بکوبند و از این محل برای خود متاعی حاصل کنند
دهه فجر را می‌توان عید انقلاب اسلامی دانست و هر سال که بر سن این انقلاب افزوده می‌شود از رهاورد‌ها و دستاورد‌های آن سخن به می‌آید. در این میان رسانه‌های انقلابی و ملی می‌کوشند به عموم مردم و به ویژه نسل جوان وضعیت پیش از انقلاب را یادآوری کنند و با مقایسه میان وضعیت کنونی کشور و دوره پیش از انقلاب اسلامی به این پرسش مهم پاسخ دهند که «انقلاب اسلامی چه آورده است؟» در مقابل مغرضان و دشمنان انقلاب تلاش می‌کنند، دستاورد‌ها را ضعیف و ناچیز معرفی کنند و آنگاه که در مقابل بزرگی این دستاورد‌ها ناتوان قرار می‌گیرند، آن‌ها را نتیجه گذر زمان و طبیعی معرفی و ادعا می‌کنند اگر انقلاب اسلامی رخ نمی‌داد نیز این پیشرفت‌ها حاصل می‌شد و در همه جای دنیا اتفاق می‌افتاد. ایا این ادعا صحیح است؟ برای پاسخ باید چند نکته را مد نظر داشت
آغاز دهه فجر، طلیعه نکوداشت انقلاب اسلامی به عنوان حادثه‌ای مهم است که گستره زمانی آن به یک روز و یک سال و حتی یک نسل ختم نمی‌شود و جغرافیای آن به مرز‌های ترسیم‌شده برای ایران اسلامی محدود نمی‌شود. با نیم‌نگاهی به شعار‌ها و گفتمان کلی انقلاب اسلامی و رهبر کبیر آن، حضرت امام خمینی (ره)، روشن می‌شود که افق بینش این انقلاب، تحولی «جهانی» و «در سطح یک دوران» را مطالبه کرده و می‌کند؛ تحولی که تعالی نوع بشر را در مسیری که توحید و پیام وحی معین می‌کند، جست‌وجو می‌کند. در هنگامه‌ای که خودبسندگی انسان، گمراهی جوامع بشری را به اوج رسانده بود، پیام توحیدی انقلاب اسلامی، چراغ راه مسیری شد که نویدبخش «احیای فطرت الهی درون انسان» است.
هنوز انقلاب اسلامی به اولین سالگرد خود نرسیده بود که مردم اولین رئیس جمهور ایران را برگزیدند. ساختار‌های حکومتی نظام یک به یک در حال تکمیل شدن بود و در ۵ بهمن ۱۳۵۸ مردم ایران به‌پای صندوق‌های رأی رفتند تا با انتخاب اولین رئیس‌جمهور ایران، اولین گام عملی برای اجرای قانون اساسی جدید ایران را رقم زنند. به دلایلی که در این نوشتار مجال بررسی آن نیست، ابوالحسن بنی‌صدر دانش‌آموخته اقتصاد که سنخیت چندانی نیز با خط و اندیشه امام نداشت، موفق به کسب اقبال عمومی شد و به‌عنوان اولین رئیس‌جمهور ایران، به نمادی از نخستین تجربه انتخاباتی ریاست جمهوری در کشور تبدیل شد.
کمتر از یک ماه پیش بخش فارسی بی‌بی‌سی، ۸۰ ساله و تلویزیون فارسی آن ۱۲ ساله شد. بنگاه سخن‌پراکنی بریتانیا (BBC) در سال ۱۹۲۲ میلادی با نام «بنگاه سخن‌پراکنی بریتانیا با مسئولیت محدود» بنیان‌گذاری و در سال ۱۹۲۷ پس از دریافت پروانه سلطنتی تبدیل به یک شرکت دولتی شد. امروزه مسئولان شبکه جهانی بی بی سی ترجیح می‌دهند نام پیشین بخش بین‌الملل بی بی سی یعنی «سرویس امپراتوری» (BBC Empire Service) را به‌خاطر مخاطبان خود نیاورند یا آن را این‌گونه توجیه کنند: «این نام نه برای پیشبرد اهداف امپریالیستی که برای متحد کردن مردم انگلیسی‌زبان کشوری که در آن زمان امپراتوری بریتانیا نامیده می‌شد، انتخاب‌شده بود!» ازاین‌رو گردانندگان بخش جهانی بی بی سی، از سال ۱۹۸۸ نام جدید «سرویس جهانی بی بی سی» را جایگزین آن کرده‌اند.
اگرچه بی‌بی‌سی امروزه رسانه‌ای بین‌المللی و برای مخاطبان متنوع جهانی است، اما برای فارسی‌زبانان و به‌ویژه ایرانیان برنامه و راهبردی مشخص و ویژه داشته است. علت این توجه ویژه و قابل‌تأمل به ایرانیان چیست؟ پاسخ به این سؤال را باید در لابه‌لای سطور تاریخ جست‌وجو کرد.
مصاحبه اخیر فائزه هاشمی رفسنجانی در سالگرد درگذشت مرحوم پدر وی، بار دیگر حواشی‌ای جنجالی از طیفی از اعضای این خانواده را وارد فضای رسانه‌ای کرد. فائزه هاشمی در این مصاحبه همه دستاورد‌های انقلاب اسلامی را انکار می‌کند، تنها کشور را در دوره ریاست جمهوری پدرش رو به توسعه می‌خواند، خواستار دوستی با رژیم صهیونیستی می‌شود، جهاد جاودانه حاج قاسم سلیمانی را منکر می‌شود و ناچیز می‌خواند و در نهایت از آرزوی خود برای پیروزی «ترامپ» سخن می‌گوید.
حضرت آیت‌الله محمدتقی مصباح یزدی (ره) را حقیقتاً باید حکیمی انقلابی خواند که پس از فقدانش برکات وجودی‌اش بیش از پیش نمایان خواهد شد. این فیلسوف متأله به سبب بهره‌مندی از اوصاف و خصوصیاتی، از بسیاری دیگر از نیرو‌های فکری و ایدئولوژیک حوزه تمایز یافته و به شخصیتی «بی‌بدیل» و «ویژه» تبدیل شد؛ چنان‌که رهبر معظم انقلاب اسلامی، در زمان حیات ایشان چندین مرتبه به منزلت و موقعیت یادشده اشاره یا تصریح کرده‌اند. حضرت آیت‌الله العظمی خامنه‌ای، به مناسبتی، ایشان را پرکننده خلأ علامه طباطبایى و شهید مطهرى در زمان ما معرفی کرده و فرمودند: «بنده نزدیک به چهل سال است که جناب آقاى مصباح را مى‌شناسم و به ایشان به عنوان یک فقیه، فیلسوف، متفکر و صاحب‌نظر در مسائل اساسى اسلام ارادت قلبى دارم. اگر خداى متعال به نسل کنونى ما این توفیق را نداد که ازشخصیت‌هایى مانند علامه طباطبایى و شهید مطهرى استفاده کند، اما به لطف خدا این شخصیت عزیز و عظیم‌القدر، خلأ آن عزیزان را در زمان ما پرمى‌کند.»
رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار اخیر با اعضای ستاد بزرگداشت شهید سلیمانی با اشاره به شخصیت این سردار بزرگوار فرمودند:«شهید [سلیمانی]، هم قهرمان ملّت ایران شد و هم قهرمان امّت اسلامی است؛... چرا؟ چون شهید سلیمانی با حرکات خود و بالاخره با شهادت خود -شهادتش هم مکمّل این معنا بود- اسم رمز برانگیختگی و بسیج مقاومت در دنیای اسلام شد. الان در دنیای اسلام هر جایی که بنای مقاومت در مقابل زورگویی استکبار را داشته باشند، مظهرشان و اسم رمزشان شهید سلیمانی است. در کشورهای مختلف او را احترام می‌کنند، تکریم می‌کنند، عکسش را می‌زنند، نامش را پخش می‌کنند، برایش مجلس درست می‌کنند. در واقع ایشان نرم‌افزار مقاومت و الگوی مبارزه را به ملت‌ها تعلیم کرد، به ملت‌ها سرایت داد، در ملت‌ها رایج کرد؛ اینها خب نقش‌های خیلی مهم و بسیار حساسی است؛ لذاست که ایشان به معنای واقعی کلمه، یک شخصیت برجسته و یک چهره قهرمانی اسلامی است.»
در آستانه ترور ناجوانمردانه حاج قاسم سلیمانی و شهادت این سردار بزرگ اسلام، پرداختن به ابعاد مختلف شخصیتی وی چه در اغلب آثار هنری، ادبی و چه در بعد تحلیلی در حال انجام است. یکی از پرداخت‌های تحلیلی به اندیشه‌های شهید سلیمانی در شماره جدید «برهان اندیشه» است که در یک پرونده ویژه در قالب عنوان «مکتب سلیمانی» منتشر شده است
