چرا بازهم تولید؟

در سال‌های اخیر رهبر معظم انقلاب، شعار سال‌ها را حول مسائل اقتصادی و به‌ویژه تولید قرار داده‌اند. در ایام پایانی و آغازین هر سال گاه این سؤال مطرح می‌شود که دلیل این اصرار مکرر بر موضوع «تولید» و اساساً فایده این نامگذاری‌ها چیست؟

ظهور اراده‌ای فراتر از مرز‌ها

کشور ما علاوه بر آنکه قدمتی به درازای تاریخ دارد، در مقاطع مهمی از تاریخ خود تبدیل به قدرتی منطقه‌ای و جهانی شده است. در چند مقطع زمانی چه در دوران باستان قبل از اسلام و چه در دوره اسلامی شاهد ظهور قدرت سیاسی قابل‌توجهی در این سرزمین بوده‌ایم که اراده ملت ایران را حتی در سطحی فراتر از مرز‌های جغرافیایی فلات ایران نمایان ساخته است. بااین‌حال، از ابتدای قرن سیزدهم هجری شمسی آفتاب اقتدار راهبردی تمدن ایرانی رو به غروب نهاد و متأسفانه دو سلسله حاکم بر این سرزمین، یعنی قاجار و پهلوی، نه‌تنها در مقابل انحطاط تحمیلی استعمارگران مقاومتی نکردند، بلکه خود به نحوی شتاب‌دهنده این افول تمدنی و تاریخی نیز بودند. 

در جست‌وجوی اقتدار تمدنی ایران

یکی از ویژگی‌های دو قرن اخیر، خودآگاهی جمعی جامعه ایرانی نسبت به سابقه تمدنی درخشان این سرزمین است که این آگاهی معمولاً همراه با غبطه‌ای در خصوص عقب‌ماندگی ایران از قافله پیشرفت‌های بشری همراه بوده است. ایرانیان معمولاً وقتی از گذشته درخشان خود یاد می‌کنند به دو مؤلفه قدرت سیاسی و بین‌المللی (مربوط به دوره پیش از اسلام) و قدرت و مرجعیت علمی فرهنگی (دوره اسلامی) استناد می‌کنند و طی دو قرن گذشته احیای این دو سطح از اقتدار برای ایرانیان آرزویی بزرگ بوده است. 

خشم اروپا قابل درک است

در خبر‌ها آمده که سه کشور اروپایی انگلیس، فرانسه و آلمان پرتاب ماهواره ایرانی ثریا با ماهواره‌بر قائم را محکوم کرده‌اند. این سه کشور در توضیح مدعی شده‌اند که دلیل این محکومیت مشابهات فناوری موشک ماهواره‌بر با موشک‌های دوربرد است. این توجیه که ماهیت موشک ماهواره‌بر با موشک‌های بالستیک دوربرد یکی است، البته جزو بهانه‌های تکراری غرب برای مخالفت با برنامه فضایی جمهوری اسلامی ایران بوده و است. از سال‌ها قبل و زمانی که موشک‌های دفاعی ایران از جمله در کلاس شهاب به دنیا معرفی شد، غربی‌ها متوجه ظهور قدرت جدید موشکی در سطح منطقه و فرامنطقه شدند.

دفاعی که ایران را قوی کرد

«دفاع مقدس» هشت‌ساله را بی‌شک باید نه‌تن‌ها یکی از مقاطع سرنوشت‌ساز در تاریخ معاصر ایران، بلکه برگی زرین و کم‌نظیر در دفتر قطور تاریخ این مرزوبوم دانست. آنگاه‌که یک ملت به پاخاسته در مقابل دنیای ظلم و جور خود را تنها و بی‌دفاع دید، سر خم نکرد و با اراده خود در مقابل متجاوزان تا بن دندان مسلح و مورد حمایت شرق و غرب ایستاد. همین اعتمادبه‌نفس ملی بود که عزت و پیشرفت را نصیب ایران کرد و هرچند ظاهراً جنگ تحمیلی در مرداد ۱۳۶۷ خاتمه یافت، اما دفاع مقدس ملت ایران استمرار یافت و به‌جرئت می‌توان ادعا کرد که این جریان در حال حرکت و این چشمه جوشان همچنان در حال قوی نمودن ایران و ایرانیان است. از منظری می‌توان دفاع مقدس را سرآغاز قوی شدن ایران و ایرانی دانست که نمونه‌های این رهاورد را در حوزه‌های مختلف می‌توان اشاره کرد:

دولت قوی با رأی سدید

فرایند برگزاری انتخابات ریاست جمهوری به روز‌های تعیین‌کننده خود نزدیک می‌شود و رقابت نامزد‌ها برای کسب اقبال عمومی بیش از همه‌چیز رخ می‌نماید. هرچند بعد از اعلام نتایج احراز صلاحیت‌ها از سوی شورای نگهبان، عده‌ای وانمود کردند که برخی جریانات سیاسی نماینده‌ای در میان نامزد‌ها ندارند، اما برگزاری مناظره‌ها و گفتمان نامزد‌ها به خوبی نشان داد که در میان نامزد‌ها به هر یک از سه طیف اصولگرا، اصلاح طلب و اعتدالی گرایش وجود دارد و از این جهت تنوع گفتمانی کاملی وجود دارد. در خصوص میزان مشارکت نیز به نظر می‌رسد همچنان مهم‌ترین مانع پیش روی افزایش مشارکت، نارضایتی‌های ناشی از سوءعملکرد دولت آقای روحانی است.

چگونه قوی شویم؟

رهبر معظم انقلاب اسلامی در دیدار دست‌اندرکاران مراسم سالگرد شهادت حاج قاسم سلیمانی، در ضمن توصیه‌های خود فرمودند: «به مسئولین کشور و ملّت عزیزمان می‌خواهم توصیه بکنم سعی کنند قوی بشوند؛ به قول شاعر خراسانی ما “برو قوی شو اگر راحت جهان‌طلبی”. باید قوی بشوید؛ هم در اقتصاد قوی بشوید، هم در علم قوی بشوید، هم در فنّاوری باید قوی بشوید، هم در دفاع نظامی باید قوی بشوید؛ باید قوی بشوید. تا قوی نشوید، دشمن‌ها به شما طمع خواهند کرد، به شما تعرّض خواهند کرد، تجاوز خواهند کرد. این توصیه اوّل که توصیه همیشگی من است و من خودم تا توان دارم و تا توفیق از طرف پروردگار داشته باشم، این قضیه را دنبال می‌کنم؛ مسئولین هم موظّفند دنبال کنند.»

دشمن در کمین اقتدار ایران

رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت امام خامنه‌ای در بیانات اخیر خود در ارتباط تصویری با مراسم مشترک دانش‌آموختگی دانشجویان دانشگاه‌های افسری نیرو‌های مسلح فرمودند: «عزیزان من! قدرت دفاعی یکی از ارکان اقتدار ملّی است. اگر برای اقتدار ملّی ما لااقل سه رکن اصلی را در نظر بگیریم، یکی از این سه رکن استحکام و ثبات اقتصادی است که خیلی مهم است، یکی توانایی و قوام‌یافتگی فرهنگی است که بسیار اساسی است، یکی هم قدرت دفاعی است. قدرت دفاعی برای یک کشور حیاتی است، برای اقتدار یک ملّت حیاتی است. اگر این قدرت دفاعی را ملّت‌ها نداشته باشند، آن کسانی که اهل تجاوز و تعرّض و سوءاستفاده و دخالت کردن و دست‌اندازی به دیگر کشور‌ها و ملّت‌ها هستند -که امروز نمونه‌هایش را دارید در دنیا می‌بینید: امریکا و بعضی از کشور‌های دیگر- آن‌ها را راحت نمی‌گذارند؛ اگر قدرت دفاعی در یک کشوری وجود نداشته باشد، دیگران آن‌ها را راحت نمی‌گذارند و به همه چیزِ آن‌ها تعرّض می‌کنند که امروز می‌بینید به بعضی از کشور‌ها چه تعرّض‌هایی می‌شود.»

سرمایه‌سازی‌های دفاع مقدس برای کشور

رهبر معظم انقلاب اسلامی حضرت امام خامنه‌ای (مدظله‌العالی) در بیانات اخیر خود در ارتباط تصویری با شرکت‌کنندگان در آیین تجلیل از پیشکسوتان دفاع مقدس با اشاره به برکات دفاع مقدس هشت‌ساله فرمودند: «دفاع مقدس برای کشور سرمایه‌سازی کرد و سرمایه‌های ارزشمندی را برای کشور به وجود آورد.» روشن است که فهرست همه برکات و سرمایه‌آفرینی‌های دفاع مقدس از حوصله یک یادداشت کوتاه، خارج است، اما در این یادداشت به برخی از مهم‌ترین سرمایه‌هایی که این حماسه جاویدان در اختیار ملت ایران قرار داد، پرداخته می‌شود.

دفاع مقدس، منشأ ایران قوی

اینک دفاع مقدس ملت ایران چهل ساله شده و البته بی تردید می‌توان گفت که این دفاع در چهل سال اخیر بی وقفه امتداد یافته است. هرچند ظاهراً جنگ تحمیلی در مرداد ۱۳۶۷ خاتمه یافت، اما دفاع مقدس ملت ایران استمرار یافت و به جرئت می‌توان ادعا کرد که این جریان در حال حرکت و این چشمه جوشان همچنان در حال قوی نمودن ایران و ایرانیان است.

اگر نگاهی هرچند گذرا به رهاورد‌های اصلی دفاع مقدس بیندازیم، به پیشرفت و اقتدار افزایی، الگوسازی مقاومت و امنیت آفرینی به عنوان مهم‌ترین سرفصل‌های دفاع مقدس در تولید قدرت برای ایران اسلامی برمی‌خوریم. در ادامه خواهیم کوشید هر یک از سرفصل‌های فوق را به اجمال مورد اشاره قرار دهیم:

جهش تولید، نجات‌بخش اقتصاد ایران

این روز‌ها مشکلات معیشتی و رکود عمیق اقتصادی به مهم‌ترین چالش جامعه ایرانی بدل و تبدیل به دغدغه بسیاری از هموطنان شده است. در خصوص راهکار عبور از این ابرچالش ملی بحث‌های بسیاری درگرفته است، اما به نظر می‌رسد رمز اساسی عبور از آن در حمایت از تولید است که بر همین اساس رهبر معظم انقلاب اسلامی سال ۱۳۹۹ را «جهش تولید» نام نهاده‌اند. به نظر می‌رسد در صورت تلاش جمعی مردم و مسئولان برای تحقق شعار سال شاهد تحولات چشمگیری در کشور خواهیم بود، امری که برخی رهاورد‌های آن شامل موارد ذیل خواهد بود

اصول دکترین بازدارندگی فراگیر

رهبر معظم انقلاب اسلامی بنیان نظریه مقاومت را مبتنی بر «بازدارندگی» ترسیم و بر لزوم نیل به این نقطه هدف در ابعاد گوناگون اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و فرهنگی تأکید کردند: «هدف مقاومت عبارت است از رسیدن به نقطه بازدارندگی. هم در اقتصاد، هم در مسائل سیاسی کشور، هم در مسائل اجتماعی، هم در مسائل نظامی باید به نقطه‌ای برسیم که این نقطه بازدارنده باشد، یعنی بتواند جوری خود را نشان بدهد که دشمن را از تعرّض به ملّت ایران در همه زمینه‌ها منصرف کند؛ دشمن ببیند فایده‌ای ندارد و با ملت ایران نمی‌تواند کاری بکند. ما امروز در بخش نظامی تا حدود زیادی به این بازدارندگی رسیده‌ایم. این هم که می‌بینید روی مسئله موشک و مانند این حرف‌ها اصرار می‌کنند، به خاطر همین است؛ می‌دانند که ما به بازدارندگی رسیده‌ایم، به نقطه تثبیت رسیده‌ایم، می‌خواهند کشور را از این محروم کنند، و البتّه هرگز نخواهند توانست.»

بازآرایی متناسب با نبرد اقتصادی

اکنون سخن از جنگ اقتصادی است و چه بخواهیم و چه نخواهیم منازعه سلطه‌گران بین‌المللی علیه ملت ایران وارد مرحله جدیدی شده و نمی‌توان بدون درک اقتضائات این مرحله جدید به تصمیم و اقدام مناسب رسید. همانند یک صحنه دفاع نظامی که صحت، سرعت و دقت یک تصمیم می‌تواند در سرنوشت آوردگاه تعیین‌کننده باشد، در شرایط کنونی نیز لازم است تا حداکثر ممکن به تصمیم درست، به‌موقع و دقیق (به لحاظ عملیاتی) برسیم. در شرایط کنونی دیگر نمی‌توان همچون شرایط عادی و مقتضیات و احیاناً مسامحات آن عمل کرد؛ جای آزمون‌وخطا و یا تکرار راه‌های رفته و به نتیجه نرسیده گذشته نیست؛ نمی‌توان به تجارب گذشته بی‌توجه بود. از سویی متولیان امر باید به‌خوبی تأثیرات و پیامد‌های تصمیم خود را درک کنند و مسئولیت آن را عنداللزوم بپذیرند. برای نمونه در شرایط خاص کنونی باید مسامحه در برابر خطا‌های زیان‌بار به حداقل ممکن رسیده و این به اطلاع همه مجریان و مدیران برسد.

اقتدار فروشی، هرگز!

رهبر معظم انقلاب اسلامی در ضمن بیانات خود در دانشگاه افسری و تربیت پاسداری امام حسین (ع) فرمودند: «بعضی می‌گویند تسلیم بشویم تا موذی‌گری دشمن ادامه پیدا نکند»، نمی‌دانند هزینه تسلیم شدن به‌مراتب بیشتر از ایستادگی است. دشمنی امریکا بیشتر شده و نفرت ملت هم از امریکا روزبه‌روز بیشتر می‌شود.»
واقعیت آن است که منازعه امروز نظام اسلامی و سلطه‌گران وارد مرحله جدیدی شده و آن تلاش غرب برای تضعیف و برچیدن مؤلفه‌های اقتدار ملی ایران اسلامی است.

مذاکره بر سر اقتدار؟!

رهاوردهای دیپلماسی امنیت و اقتدار

با روی کار آمدن دولت یازدهم، نوعی از دیپلماسی در دستور کار مدیران جدید قرار گرفت که اساس آن بر «تعامل‌گرایی» بنا نهاده شده بود و تصور می‌شد با تغییر ادبیات در مقابل طرف غربی می‌توان موانعی که در سال‌های اخیر بر سر راه ملت ایران قرار داده ‌شده بود، برداشته شود. بر همین روال، دور جدیدی از مذاکرات هسته‌ای شکل گرفت که به توافقات ژنو و لوزان انجامید و «برجام» میوه نهایی آن بود. در مسیر دستیابی به برجام، ابتکار «نرمش قهرمانانه» پذیرفته شد و برای تجربه‌آموزی در این مسیر، حتی تنازل‌های جدی‌ای در مواضع و دستاوردهای صنعت هسته‌ای رخ داد. اکنون و پس از گذشت سه سال از آغاز روند دیپلماسی تعامل و یک سال پس از «برجام» می‌توان از نتیجه‌بخش بودن این مسیر و پیامدهای آن یک ارزیابی قابل‌ اتکا ارائه نمود.

پیشرفت علمی را فدای «نمی‌توانیم» نکنیم

رشد علم و فناوری در جهان امروز با مقوله اقتصاد پیوند خورده است و از این ‌روست که نهادینه‌سازی اقتصاد دانش‌بنیان به‌عنوان یکی از مؤلفه‌های اصلی پیشرفت اقتصادی در دنیا شناخته می‌شود. در مجموعه سیاست‌های مقاوم‌سازی اقتصاد نیز توجه به این مهم در دستور کار قرارگرفته است. اما ناگفته پیداست که آنچه می‌تواند به شکل‌گیری یک برنامه مداوم و راهبرد پایدار در زمینه پیشرفت علمی بینجامد، وجود گفتمانی مسلط و البته منطبق بر مبانی معرفتی بومی در این راستاست که به‌نظر می‌رسد مداقه‌ای گذرا بر گفتمان‌های گوناگونی که در خصوص پیشرفت علمی در کشور وجود دارد، می‌تواند تا حدودی در روشن کردن این مسیر راهبردی و چالش‌های آن راهگشا باشد. 

چه زمانی نوبت «درون‌زایی» خواهد رسید؟

وقوع تحریم‌هایی که دشمن آنها را صراحتاً هوشمند و فلج‌کننده می‌خواند، فرصتی را برای اقتصاد ایران فراهم آورد تا حد ممکن خود را از وابستگی به درآمد تک‌محصولی و متکی به خام‌فروشی برهاند. این چنین بود که رهبر معظم انقلاب اسلامی با تبیین راهبرد کلان «اقتصاد مقاومتی» توجه همه مسئولان را معطوف به این رویکرد فرصت‌محور کردند.
اکنون بیش از سه سال از تبیین کلی این راهبرد و دو سال از ابلاغ سیاست های کلی آن از سوی امام خامنه‌ای(مدظله‌العالی) می‌گذرد.

اقتصاد مقاومتی از شعار تا عمل

تأکیدات مبسوط رهبر معظم انقلاب بر مسئله اقتصاد مقاومتی و لزوم اجرای صحیح آن در دیدار هفته گذشته کارگزاران و مسئولان نظام، بار دیگر اذهان صاحب‌نظران و دلسوزان انقلاب را متوجه این راهبرد مهم نظام اسلامی نمود. اینک می‌توان درباره این مسئله به طرح نکاتی هرچند اجمالی پرداخت

رسالت تاریخی بسیج در دهه‌ی چهارم انقلاب اسلامی

تفکر بسیجی، زیرساخت تمدن‌سازی و پیشرفت

روحیه و سبکی متأثر از نظام فکری کاملاً بومی و متکی به آموزه‌ها و ارزش‌های اسلام ناب محمدی (ص) آن‌گاه که در ذیل ساختار ولایت تعریف گردید، جریانی بی‌نظیر را رقم زد که نه‌ تنها تأمین‌کننده‌ی نیازهای جمهوری اسلامی در ادوار گوناگون بوده، بلکه در گستره‌ای وسیع‌تر از مرزهای جغرافیای ایران اسلامی نیز هرروزه به رهاوردهای چشمگیر آن افزوده می‌شود. نگرش بنیادین انقلاب اسلامی در سلطه‌ستیزی و مقابله با نظم و نظام طاغوتی مطلوب ابرقدرت‌ها از یک‌سو و از سوی دیگر، هویت احیاگرانه و بازگشت به خویشتن مکتب انقلاب، همه و همه نیاز به یک عزم ملی برای اتکا به ظرفیت‌های داخلی را پدیدار ساخته است.

مسئله‌ای به نام پیشرفت

انسان بر اساس فطرت همواره سعی در پیشرفت و بهبود شرایط زندگی خود داشته است. در دوره‌های اخیر هیچ چیز به اندازه‌ی پیشرفت نیروی هدایت‌کننده‌ی اندیشه و رفتار انسانی نبوده است. در زمان کنونی پیشرفت در تمام ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به گونه‌ای از اهمیت برخوردار است که تمام نظام‌های سیاسی، پیشرفت همه‌جانبه را وجهه‌ی همت خود قرار داده‌اند و برای دستیابی به آن تلاش می‌کنند.اهمیت پیشرفت و تعالی در جهان کنونی به گونه‌ای است که گام برنداشتن یک جامعه در جهت پیشرفت به منزله‌ی مرگ تدریجی و نابودی آن جامعه خواهد بود. بر اساس همین نیاز است که دهه‌ی کنونی توسط رهبر معظم انقلاب اسلامی دهه‌ی «عدالت و پیشرفت» نامیده شده است.

حماسه‌ی اقتصادی؛ شاید وقتی دیگر!

نام‌گذاری سال 1392 به عنوان «حماسه‌ی سیاسی، حماسه‌ی اقتصادی» از سوی رهبر معظم انقلاب، به خوبی مهم‌ترین مسائل پیش روی کشور در سال جاری نشان می‌داد که نخست برگزاری انتخابات ریاست جمهوری یازدهم بود و دیگر حل چالش‌های اقتصادی موجود و پیشرفت کشور در حوزه اقتصاد. مخاطبین این عنوان نیز اعم مردم و مسئولین کشور بودند، که البته ملت ایران با حضور حماسی در انتخابات 24 خرداد، عملاً نقش خود را ایفا کردند و تحقق جزء دوم عنوان را از طریق دولت تازه‌نفس به انتظار نشستند.

جستارهایی از ساخت درونی قدرت در اندیشه اسلامی

توجه به پیشرفت‌های اقتصادی و آنچه در ادبیات رایج علمی امروز توسعه خوانده می‌شود، یکی از مهم‌ترین حوزه‌های مباحث محافل دانشگاهی، مدیریتی و بین‌المللی به شمار می‌رود. در عین وجود رویکردهای مختلف -که بعضاً ناشی از گفتمان‌های معرفتی گوناگون به علوم انسانی نیز هست- سبب شده تا الگوهای گوناگون و بعضاً متناقضی در شیوه‌ی پیشنهادی اندیشمندان در خصوص پیشرفت ارائه گردد. در کشور ما نیز اثرات و پیامدهای این رویکردهای مختلف بر مدل‌های پیشنهادی صاحب‌نظران سایه انداخته است. از همین رهگذر از جمله دیدگاه‌هایی که منبعث از گفتمان معرفتی اسلام و انقلاب اسلامی است، ساخت اقتدار درون‌زا و پیشرفت متکی به داخل است که چندی است مطرح گردیده، اما ریشه در ادبیات و مفاهیم معرفتی اسلامی دارد. از آنجایی که مبنای طرح این نظریه، گفتمان دینی و اسلامی بوده، لازم است در همین چارچوب و متکی به مبانی ان مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد که در این مقاله کوشیده خواهدشد تا ابعاد مفهومی، ضرورت‌ها، بایسته و پیامدهای ساخت اقتدار درونی مورد بررسی قرار گیرد.